کودک و نوجوان و اثرات رسانه در تربیت آنها
این روزها استفاده کودک و نوجوانان از رسانه، به یک دغدغه و نگرانی برای خانواده ها تبدیل شده است. اغلب خانواده ها تلاش بسیاری برای دور نگه داشتن کودک و نوجوان خود از رسانه های دیجیتالی کرده اند، اما موفق نشده اند. در راستای تکنولوژی، فرزندان دسترسی بیشتری به شبکه های اجتماعی و دیگر رسانه ها دارند. البته از طرفی به دلیل عدم رشدِ کامل شخصیت در کودکان، آنها بیشتر در معرض اثرات منفی رسانه ها هستند. به هر حال والدین می توانند با قرار دادن یک سری راهکار، اثرات منفی این رسانه ها را کم کنند. در حال حاضر رسانه های متنوعی وجود دارد که هر کدام به نوعی نیاز به آگهی و دانش را در فرزندان کم می کند.
مزیت های استفاده از رسانه در تربیت کودک و نوجوان
امروزه بچه ها از طریق شبکه های اجتماعی با حجم بسیار بالایی از اطلاعات روبرو هستند. به همین خاطر باید آگاهی مورد نیاز در مورد استفاده از شبکه های اجتماعی را داشته، تا از هر گونه خطری در امان باشند. قابل ذکر است، فرزندان از طریق ارتباط با رسانه های اجتماعی دیدِ گسترده تری نسبت به دنیای اطراف خود خواهند داشت.
یکی دیگر از اثرات مثبتِ رسانه ها، افزایش مهارت های اجتماعی فرزندان است. اغلب نوجوانان در حوزه اجتماعی مهارت چندانی ندارند. استفاده از این رسانه ها می تواند در رشد مهارت های اجتماعی راهگشا باشد.
همانطور که می دانید رسانه تاثیر زیادی در افزایش مهارتِ خواندن و نوشتن در کودکان دارد. به عنوان مثال زمانی که در فضای رسانه یک سخنران، پیشنهاد مطالعه کتابی را می دهد تاثیر مثبتی بر روی ذهن فرزندان گذاشته و آنان را تشویق به مطالعه می کند. رسانه در پر کردن اوقات فراغت کودک و نوجوان بسیار موثر است. اگر این سرگرمی های تولید شده توسط رسانه ها هدفمند تولید شوند، می توانند در رشد کودکان در زمینه های اجتماعی، رفتاری و ... موثر باشند. اما تنها نکته ای که والدین در این زمینه باید در نظر بگیرند، استفاده از قانونگذاری برای فرزندان در مورد نحوه استفاده از رسانه ها است.
معایب استفاده از رسانه در تربیت فرزندان
رسانه ها همانطور که می توانند به رشد ذهنی کودکان کمک کنند می توانند تاثیرت مخرب نیز بر ذهن آنها بگذارند. از جمله معایبی که استفاده از رسانه می تواند بر روی کودک و نوجوان داشته باشد، تخریب ذهن کودک و نوجوان نسبت به زیبایی اندام است. چرا که اغلب تصاویر موجود در رسانه، به صورت اغراق آمیزی زیبا تولید می شوند. مشاهده چنین مواردی موجب تخریب قضاوت نوجوانان در مورد زیبایی اندام شان می شود.
یکی دیگر از اثرات منفی رسانه های دیجیتالی، عادی سازیِ خشونت است. همانطور که تا به حال با آن مواجه شدید بیشتر انیمیشن و بازی هایِ مجازی با خشونت و جنگ همراه هستند. این موضوع، موجب عدم شناخت نوجوان بین دنیای واقعی و غیر واقعی می شود. در نهایت منجر به بُروز رفتارهای خشونت آمیز از کودکان می شود.
از دیگر معایب استفاده از رسانه، گرایش فرزندان به محتواهای جنسی است. متاسفانه اثرات منفی آن را در بین نوجوانان می بینیم که منجر به داشتن رابطه های جنسی خطرناک شده است. در اغلب رسانه ها پول مظهر شادی بوده و در همین راستا رسانه ها در تلاش هستند که به دست آوردن پول را خط فکری نوجوانان قرار دهند. امروزه اُفتِ تحصیلی کودکان، می تواند از تاثیرات ِمخرب رسانه باشد.
چاقی در کودکان دغدغه دهه اخیر والدین است. همانطور که می دانید رسانه مجازی منجر به عدم تحرک در کودکان شده و همین عدم تحرک در نهایت منجر به چاقی خواهد شد. در ضمن تبلیغاتِ حولِ مواد غذایی ناسالم نیز به رژیم و عادات غذایی نادرست منجر می شود.
چه طور می توان اثرات ناشی از رسانه ها را بر تربیت فرزندان کنترل کرد؟
در دنیای امروز، استفاده از رسانه بخشی از زندگی مدرن است. لازم است برای جلوگیری از اثرات مخرب رسانه، نحوه استفاده درست آن را به فرزندان آموزش داد. در این قسمت چند راهکار برای استفاده بهتر از رسانه ها بیان می کنیم. موسیقی، فیلم، برنامه های تلویزیونی که فرزندان شما به آن ها علاقه دارند را پیدا کنید. از این طریق بهتر می توانید فرزندان خود را تحت کنترل در آورید. باید این نکته را در نظر داشته باشید که برای کودک بسیار راحت است که هر چیزی را تماشا کند. پس بهترین راه حل این است که بر روی برنامه های تلوزیون نظارت داشته باشید.
از دیگر راه کارهایی که می تواند در دور کردن کودکان و نوجوانان از اثرات منفی رسانه ها موثر باشد، صحبت در مورد موضاعات مورد علاقه در رسانه است. در صورتی که علاقه مندی نوجوان ارتباط با جنس مخالف باشد، والدین باید در این زمینه تمام راهکارها و اطلاعات مورد نیاز را به کودک بدهند. دراین صورت نوجوان با گرفتن اطلاعات کافی نیازی به برقراری ارتباط با جنس مخالف از طریق رسانه نخواهد داشت. والدین می توانند دیدن برخی از برنامه ها را برای نوجوان خود منع کنند و در مورد علت آن نیز با فرزندان خود صحبت کنند.
اثر رسانه ها بر روی هویت اجتماعی و فرهنگی کودک و نوجوان
از جمله موضوعات روان شناختی رسانه های مجازی، هویت ناشناخته کاربر است. هویت هر فردی از سه پارامتر شخصی، فرهنگی و اجتماعی تشکیل شده است. اینترنت جنبه فرهنگی و اجتماعی داشته و فرد می تواند با یک هویت شخصی ناشناخته خود را در جایگاه فرهنگی و یا اجتماعی نادرست جای دهد. به هر حال با امکانات گسترده ای که رسانه های اجتماعی از طریق اینترنت در اختیار نوجوانان قرار می دهند، می توان گفت بیش از هر زمان دیگری فرزندان در معرض محرک های گوناگونی هستند. البته از آنجایی که جوانان در دوران بلوغ خود در مرحله شکل گیری هویت خویش هستند می توانند از طریق رسانه های اجتماعی به شناخت ویژگی های شخصیتی خود بپردازند.
البته باید این نکته را در نظر داشت که بیشتر ویژگی های شخصیتی از جمله سن، تحصیلات، محل سکونت در فضای اینترنت از بین می رود. اغلب افراد با اطلاعات نادرست در رسانه های اجتماعی ثبت نام می کنند. این موضوع می تواند امنیت نوجونان را دچار چالش کند. ایده خوب این است که درباره این موضوع و نیت افراد سودجود در فضای مجازی با فرزندان خود صحبت کرده و آنان را از خطرات احتمالی آگاه کنید.
سخن پایانی
رسانه ها از جمله ابزارهای قدرتمندی هستند که ذاتا آسیب زا نبوده و همان طور که از نامشان مشخص است جزو ابزارهای اجتماعی هستند که می توانند بر زندگی افراد، بسیار تاثیر گذار باشند. پس بهتر است بر خلاف داشتن این ایده که رسانه ها در راستای اثرات منفی که دارند حذف شوند، به دنبال راهکاری برای تاثیر مثبت رسانه ها باشید.
بر مبنای نظر کارشناسان این حوزه، داشتن رفتار درست با نوجوان می تواند راهگشا باشد. در تعریف دیگر داشتن سواد رسانه ای والدین می تواند تا حد زیادی امکان تاثیر پذیری منفی جوانان از رسانه را کم کند. آگاهی و شناخت مخاطب از رسانه، می تواند بر میزان تاثیر پذیری آن بسیار اثرگذار باشد. اما اینکه تا چه حد تاثیرپذیری رسانه بر روی مخاطب می تواند به سواد رسانه ای مرتبط باشد، همگی به نوع مخاطب ارتباط می یابد. بهترین راه حل این است که در مدارس، روش صحیح استفاده از شبکه های مجازی به کودکان و نوجوانان آموزش داده شود.